In de voetsporen van de Romeinen

Wist je dat de gemeente Alphen aan den Rijn een groot Romeins verleden heeft? Alphen aan den Rijn wordt ook wel ‘Wereldstad aan de Limes’ genoemd. Maar waarom is dat? Wat is hier vroeger allemaal gebeurd? Uit de Romeinse tijd is er niets zichtbaar overgebleven, maar door middel van vondsten en verhalen kan deze rijke geschiedenis wel worden doorverteld.

De Limes is de grens van het Romeinse Rijk en strekte zich uit van Engeland tot Marokko. De Limes is in totaal zo’n 7.500 kilometer lang. Sinds 2021 heeft de noordelijke grens, de Neder-Germaanse Limes een UNESCOWerelderfgoed status.

Deze Romeinse Limes loopt 17 kilometer dwars door onze gemeente en is nu ook wel beter bekend als de Oude Rijn. De loop van deze rivier is nog vrijwel gelijk aan die van 2.000 jaar geleden. Toen was het een woeste rivier, zeker 50 meter breed, onbedijkt en met links en rechts uitgestrekte veenlandschappen. Dat natte land, waar de Germanen zich schuil hielden, was maar niets voor de Romeinen die uit het zonnige zuiden kwamen. Wat zij precies van dit landschap vonden, omschrijft de Romeinse schrijver Tacitus perfect in de kom aan de Oude Rijn, aan het Rijnplein. “Wie zou nou Azië, Afrika of Italië willen verlaten en naar Germanië willen gaan. Het land is te ruig, het weer is er guur, de mensen hebben sombere gewoonten en een somber uitzicht. Je wilt hier alleen heen als het je vaderland is.” En toch, kwamen de Romeinen in grote getalen hier naartoe en kwamen er in het jaar 40 na Christus duizenden soldaten aan. Deze soldaten stonden onder bevel van een keizer, Caligula. Die hield een veldtocht tegen de Germanen, en wilde nog verder, over de Noordzee naar Engeland. Dat laatste is niet gelukt, maar hij liet hier in Alphen wel iets na.

Langs de Limes bouwden de Romeinen castella, versterkte forten, om de grens te kunnen bewaken. De Limes had meerdere functies, zo was het naast een bestuurlijke en militaire grens vooral een transport- en handelsroute over water en later ook over land. De Romeinen bouwden kades, forten, wachttorens, waterwerken en wegen. De Germanen vestigden zich in nabijheid van de forten in kampdorpen (vici). Ze leverden menskracht, betaalden belasting (ja, toen ook al), bevoorraden het leger en dreven handel. Het was een uitwisseling van cultuur en kennis óf het was oorlog!

Het DNA vanaf Alphen aan den Rijn is 2000 jaar oud.

Maar waarom is de Limes dan zo bijzonder in Alphen aan den Rijn? Dat heeft meerdere redenen. Doordat het eeuwenlang op dezelfde plek lag, kun je de ontwikkeling van de Limes en die van het DNA dat onze cultuur vormde hier goed volgen. Dankzij de relatief hoge grondwaterstanden zijn unieke archeologische vondsten goed bewaard gebleven. Zo zijn er bijzondere houtresten zoals houten gebouwen, constructies, schepen maar ook leren schoenen gevonden. De Romeinse Limes is het grootste archeologische monument van Nederland.

Op ontdekking door Albaniana
Op ontdekking door Albaniana

In Alphen aan den Rijn stonden er twee castella: Albaniana in het centrum van Alphen aan den Rijn en NigrvmPvllvm in Zwammerdam. Vroeger heette Alphen aan den Rijn Albaniana, het witte water. Waar je nu het Rijnplein vindt en delen daar omheen, woonde vroeger de Romeinen in een kampdorp (vicus) met onder andere een badhuis en een tempeltje. Aan het eind van de tweede eeuw woonden er zo’n 500 mensen; vrouwen en kinderen van de soldaten, maar er werkten ook boeren, handelaren en ambachtslui uit de buurt. Het was een levendige plek met verkoopstalletjes, kroegjes en herbergen, toen en nu een echte pleisterplaats dus.

Wandel de stadswandeling 'Albaniana'
Nigrvm Pvllvm en de Zwammerdamschepen
Nigrvm Pvllvm en de Zwammerdamschepen

In Zwammerdam stond het tweede Romeinse castellum, Nigrum Pullum (zwarte aarde). Tussen 1971 en 1974 werden hier zes beroemde Romeinse schepen opgegraven, waaronder drie grote vrachtschepen, drie kano’s en een vijf meter lange stuurriem. In het Limes Bezoekerscentrum De Haven ontdek je meer over het fort, de archeologische vondsten en de schepen, die worden gerestaureerd in Museumpark Archeon. Buiten kun je de omtrekken van het castellum op ware grootte bewonderen in de nieuwe tuin.

In het bezoekerscentrum ervaar je hoe zorg en erfgoed samenkomen en geniet je van koffie met wat lekkers.

Wandel door Nigrvm Pvllvm en Zwammerdam
Westvaartpark - Historisch Museum Hazerswoude
Westvaartpark - Historisch Museum Hazerswoude

In 2021 vond metaaldetectorliefhebber Serge Meijers in het Westvaartpark in Hazerswoude-Dorp bijzondere Romeinse artefacten, waaronder metalen onderdelen, aardewerkscherven en een ring met een gegraveerde “gem”. De vondst wees op bewoning zo’n 2000 jaar geleden. Archeologisch onderzoek onthulde een belangrijke Romeinse locatie met talloze vondsten, zoals een bewerkte fibula, munten, delen van een mijlpaal, gereedschappen en een tabula ansata.
De ontdekkingen bevestigen dat de Limesweg, nu UNESCO Werelderfgoed, door dit gebied liep. De bijzondere objecten zijn te bewonderen in het Historisch Museum Hazerswoude, samen met een video over het archeologisch onderzoek.

Ontdek Romeins Hazerswoude met deze wandeling

Museumpark Archeon

Museumpark Archeon brengt de Romeinse tijd tot leven. In het dorp Trajectum ad Rhenum ontmoeten bezoekers Romeinse soldaten en burgers en duiken ze in het verleden. Bij de poort, een reconstructie van castellum Albaniana, begint de reis. Andere hoogtepunten zijn de tempel van Nehalennia, het Romeins badhuis en de werkplaats van een pottenbakker.

In het Romeins museum bewonder je topstukken uit Alphen aan den Rijn. Ook zijn er tentoonstellingen en bijzondere evenementen.

Ga naar archeon.nl

Romeins Weekend

27 t/m 29 juni

Meer informatie

Hollandse Limes fietsroute

Hollandse Limes fietsroute neemt ons mee langs de Oude Rijn, de slagader van de Limes in Holland. We fietsen van Alphen aan den Rijn langs de opgravingen in het Westvaartpark naar Park Matilo in Leiden. Vandaar brengt de route ons door een hier en daar nog steeds woest oud Hollands landschap via Hazerswoude, Archeon en Zwammerdam, weer terug naar Alphen aan den Rijn.

Bekijk & download route